Primero de todo: poema en euskera se dice olerki. Y poesía olerkigintza.
Dicho eso, hemos dividido este artículo en dos apartados:
- Primero, un poco de información relevante sobre la poesía en euskera.
- Después, poemas en euskera clasificados en categorías.
¡Vamos a ello 🤠!
La poesía en euskera
El euskera cuenta con una próspera producción poética de la mano de autores clásicos como, entre otros, Lizardi, Lauaxeta o Gabriel Aresti.
De la misma manera, también hay muchos autores contemporáneos destacables como Bernardo Atxaga, Xabier Lete o Joseba Sarrionandia.
Podemos encontrar poemas en euskera que datan desde el siglo XV. hasta la actualidad, pero la poesía en euskera tuvo su apogeo a partir del final del siglo XIV., mediante el movimiento cultural llamado Euskal pizkundea.
En sus principios, la poesía en euskera fue muy ligada al mundo eclesiástico, pero se ha ido modernizando y hoy en día existen numerosos poemas de todo tipo.
Eso sí, debes saber que la poesía en euskera, en sus inicios, estuvo muy relacionada a la bertsolaritza (cantos en verso improvisados de gran tradición en Euskal Herria), y por ello hay muchos poemas clásicos en euskera con marcada musicalidad.
Son poemas que hemos seleccionado ya sea por su relevancia o porque, simplemente, nos han gustado. Ojo, ¡Algunos de ellos están escritos en euskalki! Y al final del artículo tienes también varios poemas junto a su traducción al castellano 😉.
Poemas cortos
Aquí los tienes:
Ogia eta ura – Joxantonio Ormazabal
Hau
hori
eta hura.
Edaririk onena
iturriko ura.
Hemen
hor
eta han
ogia «pan»,
ebaki eta jan.
Kontrapas – Bernat Etxepare (adaptado)
Euskara,
jalgi hadi kanpora!
Garaziko herria
benedika dadila,
euskarari eman dio
behar duien tornuia.
Euskara,
jalgi hadi plazara!
Suak erreko ez balu – Joxe Azurmendi
Suak erreko ez balu
eta euriak busti ez.
Negarrik ez balitz
eta arratsaldea
gauak itoko ez balu.
Pobreek lurrik balute
eta lurrak maitasunik
eta esperantzarik zaharrek.
Justiziarik balitz
eta herriak sofritu ez
gustura, bai,
isilduko ginateke
eta —Zenbat da?
Beste kopa bat!
Une batean – Amaia Lasa
Une batean
gure gutiziak
ametsari lotuko bagenizkio.
Une batean
gure itxura ihartuak
ikusiko bagenitu.
Une batean
bizitzeko ametsa
egingo bagenu.
Une batean
ametsa
egia
bihurtuko genuke.
Esango dizut – Joxantonio Ormazabal
Esango dizut
behin entzun nuena:
asko daukana baino
aberatsago dela
gutxi behar duena.
Esango dizut
behin entzun ez nuena:
gutxi daukana baino
behartsuagoa dela
asko behar duena.
Han, Hik eta Nik – Artze
Han, hik eta nik,
biok bat,
galdera bakar bat dinagu egingo,
eta erantzun bat bakarra jasoko:
Nor zaitugu?
Zu nauzu.
Logika formala – Isabel Diaz
Emaidazu
munduaren definizioa
definizio
zehatza —borobila— sinplea
neureganatutakoan eta
heriotze orduan
laburbilduz azal dezadan
hitz bakar batean
zertan erratu zen
ene bizitzan
hodi komunikatzaileen
teoria.
Poemas para niños/as
¡Seguro que les gustarán!
Txoriak kanta,
untxiak salta,
arrainak plasta.
Ai, ze zalaparta!
Euri tantak eguzkitan,
ostadarra zeruan,
zelaian loretxoak,
dantzan eta dantzan.
Esna zaitez, Eneko!
Esnatu zertarako?
Eskolara joateko!
Eskolara zertarako?
Abestiak ikasteko!
Abestiak zertarako?
Amatxori abesteko!
Txepetxa, txepetxa,
txori txikia,
txip, txip,
zuhaitzean.
Txepetxa, txepetxa,
kokots txikia,
etor zaitez hegan.
Zeinen gozoa den
laranja zukua!
Hori hartuz gero,
ni bai indartsua.
Arraunketan,
arraunketan,
arraun-arraunketan;
laino-lainotan,
lanbro- lanbrotan,
arrain denak
arrain saretan.
Gorri–gorriak,
basoan marrubiak,
gorriak.
Gorriak dira
gereziak.
Gorri–gorriak,
odol tanta lodiak.
Gorri-gorriak
teilatu berriak.
Eguzkitan bero,
tipi-tapa, tipi-tapa,
mendian gora
noa egunero.
Eguzkitan bero,
tipi-tapa, tipi-tapa,
hondartzan zehar
nabil egunero.
Poemas sobre la naturaleza
Porque el pueblo vasco ha estado siempre muy unido al monte y al mar:
Lortu eziña – Lauaxeta
Mendiko bidea
bide nekakorra!
Arantzaz josita
zakidazan lorra!
Larreko bidetik
abeslari nua.
Illuntze onetara
oro da amets-lua.
Mendi goyan dabil
zorion-izpia.
Mendi goyan dago
zeruko bidia.
—Abil, abil, abil
mendi goi-goraño!
Ortzia argi dago,
itxasua laño…
Iñok eztau lortu
izpi zerutarra.
Lilien margua
orotan bakarra.
—Abil, abil, abil,
abil neke barik!
Koldarrentzat ezta
izpi ta lorarik.
Lilian ganean
izpi leuna dago.
Abesti au barriz
dakust itunago:
«Mendiko bidea
bide nekekorra!
Arantzaz josita
zakidazan lorra!
Zuaitz etzana – Lizardi
Zuaitz bat, urtezua, lurrera botea…
Zaarra izanagatik bazun ark osasun betea!
Ondoan orra agiri, zomak ezotua,
aizkora ankerraren ebaki sarri-berritua.
Erorkoa bigundu-bearrez autsiak,
adarretarik zenbait lur urratuan yosiak.
Goruntz, luze-luzerik, gaiñerontzekoak,
otoi erruki bekiela zeruko Yainkoak.
Zuaitz lagunak begira agozkik ixilik,
erroak dardarati, adaburua geldirik.
Lurra naigabez zegok, aizea zinkuruz;
txoriak urrun aldegiñik, izuaren izuz.
Zuhaitz handian… – Iratzeder
Zuhaitz handian
ikustean
zerutik hurbil hurbila
den azken muskila,
jauzten zait bihotza:
ez nindake mintza…
Orga-bidean
ikustean
zerurat hain luzatua
den patar burua,
jauzten zait bihotza:
ez nindake mintza…
Zeru gainean
ikustean
haizeak han eremana
den hedoi arina,
jauzten zait bihotza:
ez nindake mintza…
Poemas sobre el amor
Y ahora el tema que a todos se nos viene a la cabeza al hablar de poemas:
II, Hogeita bat maitasun poema
Zure ohean esnatu naiz. Ametsetan ibili naiz, badakit.
Askoz goizago zela, alarmak bereizi gaitu kolpean,
orduak eman dituzu mahaian. Badakit zein zen ametsa:
gure lagun poeta sartu da gelara
han neraman idazten egunak eta egunak
zirriborroak, ikatz-paperak, poemak hor nonahi
eta erakutsi nahi nion poema bat
nire bizitzaren poema. Baina duda egin
eta esnatu naiz. Musu eman didazu ilean
esna nendin. Amets egin dut poema bat zinela,
esan dizut, mundu guztiari erakutsi nahi nion poema bat…
eta, barrez, lokartu eta berriz amets egin dut
maite ditudan guztiei zu erakusteko irrikarekin,
zabal-zabal mugi gaitezen biok batera
grabitatearen indarrean, zeina ez baita sinplea,
zeinak urrun baitarama belar lumakara goranzko arnasan behera.
Maite zaitudala – Karlos Linazasoro
Maite zaitudala esan nahi nizuke.
Horixe besterik ez.
Hitz asko daude hori esateko baina,
hitz guztiak esango nuke nik.
Eta udaberria ere hortxe dago,
loretan enbarazoan, adi,
eta ez da erraza kontua.
Gutxien uste duzunean, dena zaildu egiten da.
Hitz bat behar dut, edo bi,
eta ez dakit non begiratu behar dudan.
Maite zaitudala esateko.
Urriko poema – Kirmen Uribe
Iritsi dira notiziak,
iritsi dira eskutitzak,
baina ez zureak.
Igaro ziren hegazkinak,
erre zituzten zubi denak,
isildu bazterrak.
Galdetu diet hegabereei,
galdetu pago biluziei,
(zutaz) ez dakite ezer.
Etorri hona,
etorri laster niregana,
izotza dut zainetan.
Soineko gorria iazko sanjuanetan,
suaren beroa gure gorputzetan,
amantala zabaldu da zelaian,
argazki zaharra nire oroimenean.
Hondartza eta itsasoa
Urlaster baten gidari
zure hegalera nintzen
iritsi
eta abentura eta gau
luzeen artean,
zure kosta izan nuen helmuga.
Arroka eta harea artean biluzik,
amodio hunkigarriena nuen ezagutu:
zure muxuen uretan nintzen ito,
zure ahoan igeri
eta zeru laburtuaren sentsazioa
bilatu nuen bi hitzetan:
«maite zaitut».
Kontxako hondartza,
zeu zinen.
Eta uhinetan apurtzen den
Kantauri itsaso hori,
zure hegalera heldu,
duda-mudan egin
eta atzeraka doana,
hori…
hori, ni nintzen.
Orain ezkondu zera – Lotsati
Orain ezkondu zera,
Ta betirako aldendu gera.
Zeure gorputzaren ederra
Beste batentzat da…
Zeure ezpañaren muxua
Beste batentzat da…
Zeran eta ziñana
Eta izango zerana,
Den dena,
Guzti guztia
Beste batentzat!
Eta neuretzat?
Neuretzat begiaren negarra
Ta biotzaren tristura legorra.
Maitasun oinazea – Josu Iraeta
Ahantzi behar zaitu dala
ezin oroitu.
Zer oroimena kaskarra nirea,
beti gogoan zaitu.
Ez dut ahal zure hutsunea bete,
aulki bakartien laguntzaz,
edo zuhaitz itzalpean egonik.
Ezaguna zaie nire begiek dioten tristezia,
zure oroitzak nire baitan dakarren
laino mehea.
Ez da oraingoa hodeiek argia ezkutatzea,
ezta nire begiak, zure bila urrunera jo
behar izatea.
Baina ez da samina, isiltasuna edo kolorea,
ezta argia edo euria.
Ez, zure usain maitea dakarren
itsas haize fin eta garbia baita.
Hau itxaropena ote?
Nere izarra – Jose Mari Iparragirre
Zu zera nere izarra
Zu nere eguzkia
Aingeruen artetik
Zerutik jatxia.
Barren kalera nua
Bertan nai det bizi,
Antxen ikusiko det
Sarritan Maiñasi.
Nere biotza dago
Oso penaturik,
Joan bear detalako
Laister zure ondotik.
Zure ondoren nabil
erdi txoraturik
nere niotz gaisoa
ezin sendaturik.
Zure amorio gabe,
ai nere Mañazi!
ez det mundu onetan
geiago nai bizi.
Goizetikan gabera
emen nago itxoten
nere izar txuria ez
da oraindik agertzen.
Alfer alferrik dabiltz
zozuak kantari,
ai! nere Mañazitxok
ez du nai etorri.
Itsasoan maite – Josu Iraeta
Ederra zen marea, apar higigarria gainean,
uhinen jantzi zakarra,
eta antxetan garrasiekin.
Zu itsas ertzean, begirada galdua,
zango lirainak erakutsiz.
Horiek bai begi politak.
Ez zenion inori begiratzen,
zalantza ugari buruan.
Zuk, begiratu baina ikusi ez,
nik bai, zure irudi zuta.
Ni atarira heldu, zuk ateak zabaldu.
Nire lagun nahi zaitut,
Bat eta bakarra izan gaitezen.
Amodioa zer dan! – Salbatore Mitxelena
Amodioa zer dan
galde ala alabak,
kolkoan darantzuio
—oi danez!— karnabak:
Arrosa bat bezela
duzu amodio:
eder zorakorrena,
ez ukitze ezkero.
Goiz ta arrats, oxkirriaz
dantza eta musu,
usai gozoz baratza
txoratuko dizu.
Baña iñork itxumenez
atzitu nai balu,
ez margo ta ez atxon
oi da ostokatu.
Orriak soilduz gero,
ez duzu besterik:
arantzak txortenean,
suminki, zorrotzik…
Amodio ori dala
konta ala karnabak,
ez ordea siñesten
—oi danez!— alabak.
Joxean Artzeren poema argitaragabe bat
Maita ezazu
duela urte asko
zugan maitasuna
piztu zuen hura.
Maita ezazu
aspalditxoan etxean duzun hori.
Ez aspertu,
egunero ondoan duzulako.
Maitatu.
Beragan maitatu zenuen,
zugan maitasuna piztu zuen
lili hark
hor dirau, eta
bizi-bizi
oraindik gordin,
beti ximeltezin.
Maita ezazu gaur
aldean duzuino.
Maitatu gaur,
agian bihar ez duzu izango eta.
Hor.
Nor maitatzeko.
Zugan maitasuna pizturik
iraunarazteko.
Joana izango duzu eta
ustekabean
agurrik ere egin gabe.
Maitatu,
lehenengoz ikustera bazindoaz bezala,
azkenengoz ikustera bazindoaz bezalaxe.
Maitatu,
ezin baduzu ere.
Maita ezazu,
desesperatuki bederen.
Maitasunik gabeko bizitza baino
ezer gogorragorik
ez dago eta munduan.
Maita ezazu zeure maitea,
bera bakarrik balitz bezala munduan,
besterik ez balitz bezala inguruan.
Eta maitatuko dituzu beste guztiak,
hurbilekoak nola urrunekoak,
zeure maitea balira bezala.
Maitasun-indarra – Jautarkol
Bart arratsean izarretara,
ama, begira nengoan,
ta izar bat atzo bestetan baño
argitsuago zegoan.
Aren argi txit zoragarria!
Aren dirdits maitakorrak!
Urruti dagon semearentzat
bai dirdits osasunkorrak…!
Zergatik atzo, ba, ote zegon
argitsuago izartxoa?
Zer dala-ta atzo aruntz begira
pozten zan nere gogoa?
Nolaz barruan nabaitzen nuan
atsegiñaren eztia…?
Maitasunaren indar goitarra,
biotz aulen sendakia…!
Orain jakin det, izarrai beira
bart ni nengoen bezela,
nitzaz oldozten, izar berari
ama, begira zeundela.
Izar berari, ama, begira
naigabez, zauden gauetan…
bera izango da gure ezti-gaia
bion naigabe-neketan.
Amorez eria – Jose Mari Iparragirre
Amorez eri nago
Aspaldi onetan,
Zureatik maitea
Gau ta egun penetan!
Arki nezake poza
Badakit nik zertan
Sendatuko nitzake
Zure besoetan.
Nere maite polita
Zutzaz oroitzean
Odola pil pil dabil
Nere biotzean:
Kanpora irten nairik
Alegin guzian
Min txar au bearko zait
sendatu iltzian.
Berotasun gozo bat
Zainetik zainera
Nere gorputz guzian
Maite sentitzen da;
Gustoaren pasioz
Sartzen zait ikara
Itzikan ere ezin
asmatu dedala.
Eduki dezazuke
Ongi sinistua
Zeruak naukala ni
Zuretzat artua
Ez nazu ikusiko
inoiz mudatua,
Ala egiten dizut
Gaur juramentua.
Adios nere maitea
Sekulan detiko,
Ezkonduko zerade
Ni natorreneko;
Maiteak erantzun dit
Pena andi batekin
ez naiz ni ezkonduko
ez bada zurekin.
Poemas traducidos
Y, para acabar, varios poemas traducidos que te vendrán bien para aprender euskera:
Nire aitaren etxea – Gabriel Aresti
| Nire aitaren etxea defendituko dut. Otsoen kontra, sikatearen kontra, lukurreriaren kontra, justiziaren kontra, defenditu eginen dut nire aitaren etxea. Galduko ditut aziendak, soloak, pinudiak; galduko ditut korrituak, errentak, interesak, baina nire aitaren etxea defendituko dut. Harmak kenduko dizkidate, eta eskuarekin defendituko dut nire aitaren etxea; eskuak ebakiko dizkidate, eta besoarekin defendituko dut nire aitaren etxea; besorik gabe, sorbaldik gabe, bularrik gabe utziko naute, eta arimarekin defendituko dut nire aitaren etxea. Ni hilen naiz, nire arima galduko da, nire askazia galduko da, baina nire aitaren etxeak iraunen du zutik. |
Defenderé la casa de mi padre. Contra los lobos, contra la sequía, contra la usura, contra la justicia, defenderé la casa de mi padre. Perderé los ganados, los huertos, los pinares; perderé los intereses, las rentas, los dividendos, pero defenderé la casa de mi padre. Me quitarán las armas y con las manos defenderé la casa de mi padre; me cortarán las manos y con los brazos defenderé la casa de mi padre; me dejarán sin brazos, sin hombros y sin pechos, y con el alma defenderé la casa de mi padre. Me moriré, se perderá mi alma, se perderá mi prole, pero la casa de mi padre seguirá en pie. |
Giro gori – Otsalar
| Bidez nijoa kantari, Gogoa dela ameslari. Herriz-herri, mendiz-mendi Euskal Herriaz gaindi. Bihotzez-bihotz kuttunki, jatorrizko mintzoari, Ene ametsok igorri…, Arbasoen euskarari. |
Voy cantando por el camino, tengo alma soñadora. A través de los pueblos, de los montes, voy cruzando el País Vasco. Amo, de corazón, la lengua madre, mis sueños van al compás del idioma de mis antepasados. |
Kalatxoriak – Bernardo Atxaga
| Beren maitasunak errepasatzeko, hiriko kalatxoriak arratsero biltzen dira estazio aurrean; Beren memoria liburuan sandalo lore batez seinalatzen da zubien eta lapur zahartuen orrialdea. Eta on derizkiete teilatu pitzatuei ere, merkatu alboko hondakinei; Baina beren ekilibrista bihotzek zer maite dezakete gehien gehien; Zer, egunen mudapen amaiezina ezpada; Zer, egunen mudapen infinitoa baino gehiago. |
Todas las tardes se reúnen las gaviotas frente a la estación del tren: Allí repasan sus amores. En su libro de memorias dos flores de sándalo: una señala la página de los puentes, otra la de los suicidas. Y también guardan una fotografía del mendigo que, hace tiempo, transportaba los despojos del mercado. Pero su pequeño corazón -que es el de los equilibristas- por nada suspira tanto como por esa lluvia tonta que casi siempre trae el viento, que casi siempre trae el sol. Por nada suspira tanto como por el inacabable (cabalé, cabalá), continuo mudar del cielo y de los días. |
Gernikako Arbola – Jose Maria Iparragirre
| Gernikako Arbola da bedeinkatua, euskaldunen artean guztiz maitatua. Eman ta zabal zazu munduan frutua, adoratzen zaitugu, arbola santua. Mila urte inguru da esaten dutela, Jainkoak jarri zuela Gernikako Arbola. Zaude, bada, zutikan orain ta denbora, eroritzen bazera, arras galdu gera. Ez zera eroriko, Arbola maitea, baldin portatzen bada, Bizkaiko Juntea. Laurok hartuko degu zurekin partea pakean bizi dedin euskaldun jendea. Betiko bizi dedin Jaunari eskatzeko jarri daitezen danok laster belauniko. Eta bihotzetikan eskatu ezkero, Arbola biziko da orain eta gero. Arbola botatzea dutela pentsatu, Euskal Herri guztian danok badakigu. Ea, bada, jendea, denbora orain degu, erori gabetanik eduki behar degu. Beti egongo zera udaberrikoa, lore aintzinetako mantxa gabekoa. Erruki zaitez, bada, bihotz gurekoa, denbora galdu gabe, emanik frutua. Arbolak erantzun du kontuz bizitzeko, eta bihotzetikan Jaunari eskatzeko. Gerrarik nahi ez degu, pakea betiko, gure lege zuzenak hemen maitatzeko. Erregutu diogun Jaungoiko jaunari pakea emateko orain eta beti, bai eta indarra ere zerorren lurrari, eta bendizioa Euskal Herriari. |
Bendito es el Árbol de Gernika, amado por todos los vascos. Da y extiende tu fruto por el mundo, te adoramos, árbol sagrado. Hace unos mil años que se dice que dios plantó el Árbol de Gernika. Mantente en pie ahora y siempre, si caes estamos perdidos. No caerás, árbol querido, si la Junta de Bizkaia se porta. Nos uniremos a ti las cuatro provincias para que viva en paz la grey vasca. Arrodillémonos todos para pedir al Señor que nuestro árbol viva para siempre. Y si se lo pedimos de corazón, el árbol vivirá ahora y siempre. En el País Vasco todos sabemos que han planeado tumbar el árbol. Ea, paisanos, esta es nuestra hora, mantengámoslo en pie sin que se caiga. Vivirás siempre en primavera, antigua flor sin mancha. Apiádate de nosotros, querido árbol, danos tu fruto sin perder mas tiempo. El árbol nos responde que vivamos alerta y que se lo pidamos a Dios con fervor. No queremos guerra, sino paz duradera para que se respeten nuestras rectas leyes. Pidamos a Dios nuestro Señor que nos conceda paz ahora y siempre, y que dé también fuerza a tu tierra y su bendición al Pueblo Vasco. |
